Na podstawie §24 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 2020 r. jesteśmy zobowiązani do zakrywania nosa i ust m.in. w
środkach publicznego transportu zbiorowego czy obiektach handlowych lub usługowych. Można nosić maseczki chirurgiczne, apaszki lub szaliki. Nie zostały określone materiały, z których mają one być wykonane. Starając się podkreślić naszą indywidualność, niektórzy z nas noszą maseczki zdobione kocimi pyszczkami, zębami rekina itp. Takie oto „niestandardowe” maseczki wytwarzane są z różnych materiałów i w różnych kolorach. Pół biedy jeśli są one jasne, tak jak w przypadku maseczek chirurgicznych.
Noszenie czarnych maseczek może poskutkować rozwojem ostrego alergicznego wyprysku kontaktowego, zwłaszcza w porze letniej, gdy jest ciepło czy wręcz upalnie i mokro. Okluzja sprzyja bowiem uszkodzeniu naskórka i rozwojowi różnych zmian skórnych, w tym tzw. wypryskowi odzieżowemu.
Do najczęstszych alergenów kontaktowych należą obecnie parafenylenodwuamina (PPD) oraz inna amina aromatyczna – paratoluenodwuamina, dająca z PPD odczyny krzyżowe. Większość ciemnych ubrań i dodatków zabarwionych na czarno może wywołać kontaktowy wyprysk alergiczny. Także dodatek przeciwutleniaczy i gum (przytrzymujących maseczki) może spowodować zmiany na skórze o charakterystycznym lub mniej oczywistym wyglądzie.
Warto tu przytoczyć dane empiryczne z Włoch, gdzie w okresie letnim zaobserwowano zwiększoną rozpoznawalność alergicznego wyprysku kontaktowego u wdów noszących żałobne, czarne ubrania. Okazało się, że w większości tych czarnych ubrań były barwniki zawierające właśnie parafenylenodwuaminę lub barwniki dające odczyny krzyżowe.
Kontaktowy wyprysk alergiczny zależny jest od IV mechanizmu alergicznego zwanego komórkowym i nie jest reakcją natychmiastową antygen-przeciwciało, ale opóźnioną. Choroba mediowana jest przez swoiste limfocyty T, które są uczulone haptenami. Ekspozycja na substancje silnie uczulające powoduje powstanie wykwitów skórnych w ciągu ok. tygodnia. Uczulone limfocyty T znajdują się we krwi i migrują do skóry podczas każdego kontaktu z alergenem.
Początkowo zmiany obejmują jedynie obszar skóry, w obrębie którego doszło do kontaktu z czynnikiem etiologicznym, jednak później wykazują tendencję do rozprzestrzeniania się. Ostry wyprysk cechuje się obecnością zmian rumieniowych oraz wysiękowych (obrzęk, pęcherzyki, pęcherze, nadżerki, sączenie, strupy). Zmianom skórnym towarzyszy silny świąd. Na skutek drapania może dochodzić do wtórnego zakażenia bakteryjnego; obecne w nadżerkach wrota zakażenia to doskonała pożywka dla bakterii, zwłaszcza Gram dodatnich, w tym gronkowca złocistego.
Dobrze zebrany wywiad, także odnośnie wcześniej wykonywanego tatuażu permanentnego i letniego, farbowania włosów, wykonywania henny, używania chemicznych środków ochrony przeciwsłonecznej (zawarty w nich kwas paraaminobenzoesowy wchodzi w reakcje krzyżowe) w połączeniu z dokładnym badaniem pacjenta z reguły pozwala na właściwe ustalenie przyczyny.
Zmiany skórne bywają nieraz rozpoznawane jako uogólniona osutka grudkowo-pęcherzykowa lub grudkowo-krostkowa, rumień wielopostaciowy wysiękowy, liszajec, zapalenie opryszczkowate i inne.
W określonych przypadkach zaleca się wykonanie testów płatkowych.
Gdy zmiany skórne mają charakter wysiękowy (pęcherze, ogniska rumieniowo-wysiękowe), zgodnie z zasadą ,,mokre na mokre” należy zastosować okłady lub barwniki. Do okładów można użyć soli fizjologicznej, 1-3% roztworu kwasu bornego, 1-3% roztworu taniny, a w przypadku braku dostępu do lekarza można zrobić okłady z wywaru z kory dębu lub naparu herbacianego – na pół godziny co 3 godziny. Z barwników bezpiecznym będzie 1% roztwór fioletu gencjany (pioktanina) 2 x dziennie przez 2-3 dni na miejsca zmienione chorobowo. Gdy zmiany są suche stosuje się miejscowe kortykosteroidy, nieraz w przypadku nadkażenia bakteryjnego) z dodatkiem antybiotyków. Preparatem dostępnym bez recepty jest 0,5% krem hydrokortyzonowy (2 x dziennie przez kilka dni). W przypadku uogólnionych zmian alergicznych lekarz może zalecić kortykosteroidy ogólnie.
I jeszcze coś ważnego: Należy przestrzec przed wykonywaniem zabiegów z farbą, henną czy tatuażem zawierającym alergen. Nadwrażliwość na PPD lub inne barwniki dające odczyny krzyżowe może mieć konsekwencje w dalszym życiu np. niemożność noszenia czarnej/ciemnej odzieży, zwłaszcza bezpośrednio przylegającej do ciała oraz w pracy zawodowej.
Autorka artykułu:
Dr n. med. Mirosława Kuchciak-Brancewicz
Klinika Dermatologii, Dermatologii Dziecięcej i Onkologicznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik Kliniki: Prof. dr hab. n. med. Joanna Narbutt
Piśmiennictwo:
- Kieć-Świerczyńska M., Kręcisz B., Chomiczewska D. i wsp.: Przyczyny wzrostu alergii na parafenylenodiaminę. Dermatol Prakt 2009, 5(5), 45-49
- Wolff K., Johnson R.A., Saavedra A.P.: Fitzpatrick. Atlas i zarys dermatologii klinicznej. Wyd. Czelej, Lublin 2014
- Lee P.W., Elsie M.L., Jacob S.E.: Wyprysk alergiczny u dzieci: najczęstsze alergeny i postępowanie- przegląd. Dermatologia po Dyplomie 2009, 1, 54-60
- Brasch J.: Contact allergy in children. Hautarzt 2009, 60, 194-196
- Kaszuba A., Kuchciak-Brancewicz M.: Ilustrowana dermatologia dziecięca. Podstawowe problemy kliniczne w pytaniach i odpowiedziach. Wyd. Czelej, Lublin 2013