Zespół jelita drażliwego – przyczyny, objawy, dietoterapia

Pacjenci cierpiący na zespół jelita drażliwego często obserwują nasilenie dolegliwości po spożyciu posiłków. Co więcej często zgłaszane są dodatkowo objawy spoza przewodu pokarmowego jak bóle głowy, przewlekłe zmęczenie, bóle i słabość mięśni, zaburzenia w oddawaniu moczu, problemy ze snem, czy zaburzenia psychiczne (głównie lękowo-depresyjne). U części chorych dodatkowo mogą nakładać się objawy chorób współwystępujących jak choroba refluksowa przełyku, dyspepsja czynnościowa, czy zespół przerostu bakteryjnego (SIBO – small intestinal bacterial overgrowth), który może występować nawet u 30–85% osób z IBS.

autorka tekstu:
dietetyk kliniczny, mgr Adrianna Bojarczuk

Jeśli Twoje jelita wykazują nadmierną reaktywność, ich praca jest przewlekle zaburzona i odczuwasz z tego powodu dyskomfort, to ten artykuł może być dla Ciebie.

1. Co to właściwie jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (ang. IBS – irritable bowel syndrome) jest przewlekłym zaburzeniem czynnościowym przewodu pokarmowego, którego częstość występowania na świecie szacuje się na 11,2%, a problem niestety ciągle narasta [1]. Ta częsta i nawracająca choroba pomimo tego, że nie zagraża życiu może istotnie pogarszać jego jakość. Pocieszający jednak jest fakt, że po otrzymaniu prawidłowej diagnozy i wdrożeniu odpowiedniej, zindywidualizowanej diety objawy mogą zostać zminimalizowane, a komfort życia polepszony.

2. Jakie są objawy zespołu jelita drażliwego?

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego wymaga od lekarzy kompleksowego badania i analizy objawów, gdyż mogą one być różne u różnych pacjentów, a ich intensywność często zmienia się w ciągu dnia, po posiłkach, czy po wypróżnieniach. Jednak wśród najczęstszych objawów towarzyszących zespołowi jelita wrażliwego możemy wymienić:

– nawracające bóle brzucha (szczególnie podbrzusza), często nasilające się lub ustępujące w zależności od wypróżnienia

– zmiany częstości wypróżnień oraz konsystencji, kształtu stolca i/lub obecność śluzu

– nadmierne (częstsze niż zazwyczaj) wzdęcia, gazy, uczucie „przelewania” w jamie brzusznej

– uczucie parcia na stolec, uczucie „niepełnego” wypróżnienia

Pacjenci cierpiący na zespół jelita drażliwego często obserwują nasilenie dolegliwości po spożyciu posiłków. Co więcej często zgłaszane są dodatkowo objawy spoza przewodu pokarmowego jak bóle głowy, przewlekłe zmęczenie, bóle i słabość mięśni, zaburzenia w oddawaniu moczu, problemy ze snem, czy zaburzenia psychiczne (głównie lękowo-depresyjne). U części chorych dodatkowo mogą nakładać się objawy chorób współwystępujących jak choroba refluksowa przełyku, dyspepsja czynnościowa, czy zespół przerostu bakteryjnego (SIBO – small intestinal bacterial overgrowth), który może występować nawet u 30–85% osób z IBS. [2].

Zgodnie z najnowszymi wytycznymi rozpoznanie IBS następuje na podstawie objawów klinicznych i wykluczenia innych schorzeń (jak celiakia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego- Crohna, alergie i nietolerancje pokarmowe, SIBO) gdyż nie istnieją potwierdzające testy diagnostyczne. W przypadku diagnostyki IBS niezwykle istotne jest wykluczenie innych zaburzeń jelitowych, gdyż dietoterapia może znacznie się różnić w zależności od jednostki chorobowej. [3,4,5].

3. Jakie są przyczyny IBS?

Przyczyny występowania zespołu jelita drażliwego są złożone i niejednoznaczne, podkreśla się występowanie wielu czynników biorących udział w patogenezie. Główne z nich to zburzenia motoryki przewodu pokarmowego, nadwrażliwość trzewna, zaburzenia immunologii przewodu pokarmowego, zaburzenia składu mikroflory jelitowej, czyli dysbioza jelitowa, a także czynniki genetyczne i psychospołeczne (np. długotrwałe narażenie na stres). Istotną przyczyną IBS może być także przebycie infekcji (ang. postinfectious IBS – PI-IBS), a częstość występowania poinfekcyjnej postaci IBS określa się na 5-32%. Wśród potencjalnych przyczyn zespołu jelita drażliwego podaje się także częste stosowanie antybiotyków, co wiąże się z zaburzeniami składu mikroflory jelitowej. [6,7,8,9]

4. Jak się odżywiać, gdy zdiagnozowano u mnie IBS?

Elementarny wpływ na występowanie i przebieg IBS ma styl życia w tym głównie nawyki żywieniowe. Stosowana dieta może w istotny sposób wpływać na skład mikrobioty jelitowej, zwłaszcza w przypadku, kiedy jest bogata w produkty o wysokim potencjale fermentacyjnym. [10] W przypadku zdiagnozowanego zespołu jelita drażliwego (po wykluczeniu innych zaburzeń jelitowych), zarówno postaci biegunkowej, jak i zaparciowej lub mieszanej ulgę i poprawę stanu klinicznego pacjenta może przynieść wdrożenie dopasowanej indywidualnie diety LOW FODMAP, czyli sposobu żywienia, który ogranicza substancje wysokofermentujące w żywności. FODMAPs to grupa węglowodanów, które nie są całkowicie trawione lub wchłaniane w naszych jelitach. Substancje te powoli przechodzą przez jelito cienkie i dzięki swoim osmotycznym właściwościom absorbują wodę, a w momencie przejścia do jelita grubego są fermentowane przez bakterie jelitowe, w wyniku czego powstaje gaz. Dodatkowy gaz i woda powodują rozciągnięcie i rozszerzenie ściany jelita co skutkuje tcharakterystycznymi objawami IBS, takimi jak ból, nadmierne gazy, wzdęcia i zmiana rytmu wypróżnień (biegunka, zaparcia lub oba). Ponieważ osoby z IBS mają bardzo wrażliwe jelita, „rozciąganie” ściany jelita powoduje przesadne odczuwanie bólu i dyskomfortu. [11]

Głównym celem diety low FODMAP jest zidentyfikowanie produktów nasilających dolegliwości oraz tych, które pacjent dobrze toleruje, aby na podstawie tych obserwacji dokonać modyfikacji dietetycznych umożliwiających długotrwałe zmniejszenie, a nawet eliminacje objawów bez stosowania restrykcji oraz aby nie doprowadzić do niedoborów pokarmowych.

FODMAP to skrót od angielskich słów „Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols”, czyli w uproszczeniu:

• Fermentujące – określa proces, w którym niestrawione węglowodany są fermentowane przez bakterie jelitowe z wytworzeniem gazów
• Oligosacharydy – fruktany i GOS (galaktooligosacharydy) – znajdują się w żywności takiej jak pszenica, żyto, cebula, czosnek i rośliny strączkowe.
• Disacharydy – określa dwucukry, głównie laktozę, która występuje w produktach mlecznych, takich jak mleko, miękkie sery i jogurty.
• Monosacharydy – określa fruktozę, która występuje w owocach, miodzie i syropach kukurydzianych o wysokiej zawartości fruktozy
• And – i
• Poliole – czyli alkohole cukrowe, które znajdują się w niektórych owocach i warzywach, ale przede wszystkim są używane jako substancje słodzące zastępujące cukier: ksylitol, mannitol, sorbitol [11]

Dieta low FODMAP nie jest jednak długoterminowym sposobem żywienia, a jedynie elementem dietoterapii, mającym na celu umożliwienie identyfikacji indywidualnej tolerancji poszczególnych FODMAP. Ograniczenie produktów fermentujących powinno trwać od 4-6 tygodni, a następny etap powinna stanowić stopniowa reintrodukcja poszczególnych fermentujących węglowodanów i obserwacja objawów.

Dieta low FODMAP jest skutecznym narzędziem w drodze do złagodzenia dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Należy jednak wiedzieć, że jest to jednocześnie dieta mocno eliminacyjna, wykluczająca całkowicie lub bardzo ograniczająca produkty wysokofermentujące (HIGH FODMAP) min. nabiał, część warzyw, owoców i zbóż, które jednocześnie są źródłem wielu cennych składników odżywczych, dlatego nieprawidłowo zbilansowana może prowadzić do niedoborów błonnika, wapnia, żelaza, witaminy D, witamin z grupy B i antyoksydantów. Z tego względu podjęcie tego rodzaju dietoterapii powinno odbywać się pod opieką dietetyka. [12]

Badania wykazują, że dieta low FODMAP może poprawić ogólny stan pacjentów poprzez:

• zmniejszenie bólu i dyskomfortu w jamie brzusznej
• zmniejszenie wzdęć
• poprawę funkcji jelitowych (zmniejszenie biegunek lub zaparć)
• poprawę jakości życia.

Korzyści te są najbardziej widoczne w ciągu 2-6 tygodni stosowania diety. Należy jednak dodać, iż dieta nie leczy objawów IBS, a jedynie pomaga pacjentom poprawić jakość życia poprzez złagodzenie dolegliwości

Dieta o niskiej zawartości FODMAP nie przynosi jednak efektów u wszystkich osób cierpiących na IBS. Badania wykazują, że 1 na 4 osoby z IBS stwierdza, że objawy nie ulegają poprawie po zastosowaniu diety. U tych osób, oprócz lub zamiast diety low FODMAP, mogą być potrzebne inne terapie dietetyczne. [11,13]

Reasumując, wdrożenie diety low FODMAP może być skuteczne i prowadzić do zmniejszenia uciążliwych objawów ze strony układu pokarmowego, jednak efekt ten może nie być zaobserwowany u wszystkich pacjentów z IBS. Z tego względu, jeśli po 6 tygodniach ścisłego przestrzegania zasad diety low FODMAP nie obserwuje się poprawy i ograniczenia dolegliwości, nie jest polecana jej dalsze stosowanie, a wskazana jest diagnostyka lub terapia alternatywna uzgodniona z gastrologiem.

Bibliografia:

1. Lacy BE, Mearin F, Chang L, Chey WD, Lembo AJ, Simren M, et al. Bowel Disorders. Gastroenterology (2016) 150(6):1393–1407
2. Whitehead WE, Palsson O, Jones KR. Systematic review of the comorbidity of irritable bowel syndrome with other disorders: what are the causes and implications? Gastroenterology. 2002; 122(4): 1140–115
3. Lacy BE, Mearin F, Chang L, et al. Bowel disorders. Gastroenterology. 2016; 150(6): 1393–1407
4. Pietrzak A, Skrzydło-Radomańska B, Mulak A, et al. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego. Gastroenterology Rev. 2018; 13(4): 167–196
5. Borghini, Raffaele, et al. „New insights in IBS-like disorders: Pandora’s box has been opened; a review.” Gastroenterology and hepatology from bed to bench 10.2 (2017): 79
6. Joć E.B., Mądro A., Celiński K., Słomka M., Kasztelan-Szczerbińska B., Pacian A., Kulik T.: Quality of life of patients with irritable bowel syndrome before and after education. Psychiatr. Pol., 2015; 49: 821-833
7. Thabane M., Marshal J.K.: Post-infectious irritable bowel syndrome. World J. Gastroenterol., 2009; 15: 3591-3596
8. Tsigos C., Chrousos G.P.: Hypothalamic-pituitary-adrenal axis, neuroendocrine factors and stress. J. Psychosom. Res., 2002; 53: 865-871
9. Wang L., Christophersen C.T., Sorich M.J., Gerber J.P., Angley M.T., Conlon M.A.: Elevated fecal short chain fatty acid and ammonia concentrations in children with autism spectrum disorder. Dig. Dis. Sci., 2012; 57: 2096-2102
10. Rhee S.H., Pothoulakis C., Mayer E.A.: Principles and clinical implications of the brain-gut-enteric microbiota axis. Nat. Rev. Gastroenterol. Hepatol., 2009; 6: 306-314
11. https://www.monashfodmap.com/about-fodmap-and-ibs/
12. Altobelli, Emma, et al. „Low-FODMAP diet improves irritable bowel syndrome symptoms: a meta-analysis.” Nutrients 9.9 (2017): 940.
13. Cozma-Petruţ, Anamaria, et al. „Diet in irritable bowel syndrome: What to recommend, not what to forbid to patients!.” World journal of gastroenterology 23.21 (2017): 3771.