Zawał mięśnia sercowego powstaje na skutek niedokrwienia narządu, co może powodować jego martwicę. Wystąpienie zawału nie zawsze wiąże się z charakterystycznymi objawami, jednak najczęściej pojawia się dotkliwy ból w klatce piersiowej – w okolicach mostka. Warto więc wiedzieć, kiedy wezwać pomoc oraz jak postępować po przebytym zawale serca, aby zadbać o swoje samopoczucie i uniknąć zagrażającego zdrowiu, a nawet życiu nawrotu.
Najczęstsze przyczyny wystąpienia zawału serca
Zawał mięśnia sercowego najczęściej spowodowany jest zamknięciem przez blaszkę miażdżycową tętnicy, która doprowadza krew do serca. Zdarza się również, że bezpośrednią przyczyną problemu jest nagłe pęknięcie lub krwotok do blaszki miażdżycowej albo powstawanie zakrzepu na jej powierzchni. W efekcie w niedrożnej tętnicy tworzą się złogi przekształcające się w zakrzepy, które doprowadzają do zwężenia tętnicy i zmniejszenia jej przepustowości. Następstwem jest niewydolność serca, która jest spowodowana niewystarczającą ilością krwi, niedokrwieniem, niedotlenieniem oraz obumarciem tkanki.
Rozległość zawału mięśnia sercowego uzależniona jest od wielkości światła naczynia w miejscu przeszkody oraz dalszego przepływu krwi. W przypadku zawału niepełnościennego ściany tętnic ulegają jedynie częściowemu obumarciu. Zawał pełnościenny charakteryzuje się pełną martwicą, która może prowadzić do zgonu.
Co istotne, raz przebyty zawał stanowi poważne wyzwanie kardiologiczne, ponieważ zwiększa ryzyko wystąpienia kolejnego. Mimo to wielu pacjentów po przebytym zawale odzyskuje zdrowie. Warunkiem jest dobra opieka lekarska i zmiana trybu życia, który może znacznie zmniejszyć prawdopodobieństwo nawrotu.
Jak wygląda serce po zawale?
Atak serca sprawia, że w narządzie dochodzi do niedotlenienia i obumierania komórek, a proces ten jest nieodwracalny. W obrazie makroskopowym i histopatologicznym w miejscu niedotlenienia można obserwować charakterystyczną bladą martwicę. Dochodzi do niej na skutek zatamowania przepływu krwi w tętnicach wieńcowych. Zmiany martwicze najczęściej dotyczą lewej komory serca i przegrody międzykomorowej. Niekiedy pojawiają się również w przedsionkach, jednak jest to stosunkowo rzadkie zjawisko. Dodatkowo martwica może obejmować również ścianę serca na całej grubości lub jedynie na powierzchni mięśni brodawkowatych.
Uszkodzenia mięśnia sercowego obserwowane pod mikroskopem po przebytym zawale przyjmują postać bladych obszarów martwiczych, które otoczone są żółtymi i czerwonymi pasami. Powstają one w wyniku przekrwienia i stłuszczenia granulocytów obojętnochłonnych.
W kardiologii wyróżnia się 4 etapy zawału serca:
- Zawał wczesny (do kilkunastu godzin po ataku serca) – we włóknach tkanki mięśniowej zanikają prążki, które ulegają defragmentacji. W obrazie makroskopowym pojawiają się żółte i czerwone obrzeża martwicze.
- Stan rozmiękania (2-14 dni po zawale) – dochodzi do nacieku granulocytów i makrofagów na tkankę martwiczą.
- Etap organizacji (3-4 tygodnie po zawale) – tworzenie tkanki ziarninowej podczas gojenia się tkanek.
- Powstawanie blizny pozawałowej (około 6 miesięcy po zawale) – tkanka ziarninowa zastępowana jest stopniowo włóknami kolagenowymi.
Co istotne, zachodzące w mięśniu sercowym zmiany widoczne są dopiero po upływie wspomnianego czasu.
Opieka lekarska po zawale – podstawa w chorobach serca
Serce po zawale wymaga nie tylko zmiany dotychczasowego trybu życia oraz diety, aby wyeliminować istotne czynniki ryzyka, ale przede wszystkim profesjonalnej opieki kardiologicznej. Pod opieką doświadczonego lekarza powinni znaleźć się w szczególności pacjenci borykający się z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, miażdżycą, hipercholesterolemią i podwyższonym poziomem trójglicerydów. Dolegliwości te sprzyjają chorobom serca i mogą prowadzić do choroby wieńcowej.
Co istotne, wyniki leczenia są tym lepsze, im wcześniej rozpocznie się odpowiednio dobraną terapię. Ważne więc, aby zacząć działać, kiedy pojawią się pierwsze objawy zawału w formie silnego bólu w klatce piersiowej. W początkowej fazie leczenia zawału serca pacjentowi podaje się nitroglicerynę. W późniejszych etapach terapia u osób po zawale polega na udrożnieniu zatkanego naczynia oraz profilaktyce narastania skrzepu i powiększania się martwicy. To bardzo istotne, ponieważ najczęstszą przyczyną ataku serca jest ostry zakrzep w tętnicy wieńcowej.
Badania do wykonywania po zawale
Rozpoznanie zawału mięśnia sercowego wykonywane jest na podstawie objawów klinicznych, badań laboratoryjnych oraz badania elektrokardiograficznego (EKG). Wśród istotnych badań krwi znajduje się oznaczenie stężenia białka – troponiny, która powstaje na skutek rozpadu komórek serca. Aby odpowiednio wcześnie zdiagnozować podniesione ryzyko zawału, wykonuje się również:
- podstawowe parametry układu krzepnięcia,
- odczyn Biernackiego (OB),
- morfologię krwi,
- enzymy wątrobowe biorące udział w przemianach białek (AspAT),
- CK-MB (enzymy wytwarzane przez mięsień sercowy).
Ważnym badaniem pozwalającym śledzić akcję serca jest EKG, czyli zapis czynności elektrycznej narządu. Zaburzenia rytmu serca widoczne są tutaj w formie charakterystycznych załamków:
- uniesienie odcinka ST – w strefie uszkodzenia,
- ujemny załamek T – w strefie niedotlenienia,
- załamek Q trwający dłużej niż 0,04 sekundy – w strefie martwicy,
- załamek Q dłuższy niż 25% załamka R – w strefie martwicy.
Jednym z często wykonywanych badań jest również badanie echo serca z Dopplerem.
Jak samodzielnie zadbać o zdrowie po zawale?
Ryzyko wystąpienia zawału serca u osób po przebytym ataku jest zdecydowanie większe, dlatego bardzo istotna jest profilaktyka. Pacjenci, u których doszło do martwicy, bardzo często zmuszeni są do zmiany swoich dotychczasowych przyzwyczajeń i nawyków. Wśród najważniejszych zaleceń poprawiających kondycję układu sercowo-naczyniowego znajdują się:
- zrezygnowanie z palenia tytoniu,
- ograniczenie alkoholu,
- stosowanie zdrowej i odpowiednio zbilansowanej diety,
- wprowadzenie aktywności fizycznej dostosowanej do indywidualnych możliwości pacjenta,
- regularne wizyty lekarskie i badania kontrolne krwi oraz EKG,
- regularne monitorowanie swojego stanu zdrowia w domu – pomiar ciśnienia tętniczego krwi, stężenia glukozy, ocena tętna i pracy serca.
Co istotne, podwyższone ryzyko zawału serca nie jest przeciwwskazaniem do ruchu. Aby uniknąć kolejnego zawału, zalecana jest umiarkowana aktywność fizyczna, którą należy podjąć już w pierwszych dniach po opuszczeniu szpitala. Naturalnie należy się oszczędzać i wypoczywać, jednak nie oznacza to ciągłego leżenia. Spokojne spacery oraz proste codzienne czynności domowe rekomendowane są przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne. Dodatkowo po uszkodzeniu serca i powstaniu zmian martwiczych zaleca się stopniowe zwiększanie poziomu aktywności. U pacjentów z zawałem serca lekarz kardiolog przyjrzy się wynikom badań, aby stworzyć indywidualne zalecenia dotyczące zmiany stylu życia.
U pacjentów po zawale zalecane jest stosowanie diety lekkostrawnej, w której powinny znaleźć się:
- warzywa – w dowolnej ilości,
- produkty zbożowe pełnoziarniste, kasze, ryż,
- owoce – 2–3 razy dziennie,
- produkty bogate w błonnik,
- chude mleko, sery twarogowe i nabiał,
- ryby – 2 razy w tygodniu,
- jaja,
- oleje roślinne, np. oliwa z oliwek i olej lniany,
- chude mięsa i wędliny,
- zioła.
Regeneracja serca po zawale w Innova-Med
Pierwsza pomoc po zawale powinna być udzielona możliwie szybko, aby zwiększyć szansę na powrót do zdrowia, ograniczyć powikłania, a tym samym zmniejszyć ryzyko śmierci. Mając na uwadze, że choroby serca i naczyń są główną przyczyną zgonów w Polsce, osoby po zawale serca powinny pozostawać pod stałą opieką kardiologiczną. W naszym centrum medycznym znajdziesz doświadczonych specjalistów, którzy nie tylko zadbają o Twoje zdrowie, ale również pomogą w rehabilitacji kardiologicznej i możliwie szybkim powrocie do codziennych zajęć. Zmniejszenie ryzyka zawału oraz niedokrwienia mięśnia sercowego to cel, który możemy osiągnąć wspólnymi siłami. Przeważnie powrót do pracy jest możliwy w ciągu 1-2 miesięcy po wyleczeniu zawału. Ważne, aby w późniejszym etapie na siebie uważać i poważnie podchodzić do kwestii dbania o zdrowie.