Słowa klucze: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego – Crohna, nieswoiste choroby zapalne jelit, biegunka, gastrolog
Do grupy nieswoistych chorób zapalnych jelit (NZJ) należą wrzodziejące zapelenie jelita grubego (WZJG) oraz choroba Leśniowskiego-Crohna (LC). Najczęstszymi ich objawami są przede wszystkimi bóle brzucha, biegunki, utrata masy ciała, stany podgorączkowe, nierzadko również krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, zespół złego wchłaniania, bóle stawów, zapalenie gałki ocznej. Czasem dochodzi do powikłań bardzo groźnych dla życia takich jak np. ostre rozdęcie okrężnicy (megacolon toxicum), perforacja czy niedrożność, które wymagają szybkiej interwencji chirurgicznej; a czasem do powikłań odsuniętych w czasie, takich jak przetoki, zwężenia czy nowotwory: rak jelita grubego czy rak dróg żółciowych. Patogeneza tych jednostek chorobowych jest wieloczynnikowa. Wyróżniamy następujące komponenty: genetyczne (świadczy o tym rodzinne występowanie), środowiskowe (podkreślane są ostatnio różnice w mikrobiomie jelitowym, która różni się jakościowo i ilościowo od flory występującej u osób zdrowych) oraz czynniki immunologiczne (aktywacja limfocytów, udział cytokin).
Istotą obydwu schorzeń jest przewlekły proces zapalny będący zlokalizowany w przypadku WZJG w obrębie błony śluzowej jelita (głównie odbytnicy), natomiast w przebiegu LC proces zapalny obejmuje całą ścianę jelita (głównie końcowego odcinka jelita cienkiego tzw. ileum terminale). Dochodzi tam do aktywacji komórek układu odpornościowego aktywowanych przez nieznany nam czynnik – antygen i produkcji cytokin prozapalnych, której głównym przedstawicielem obok interleukiny -1 i -6 jest tzw. czynnik martwicy nowotworów – TNF α.
Leczenie zachowawcze obejmuje steroidoterapię (GKS), stosowaną systemowo od lat 50. XX wieku, a w postaci preparatów o działaniu miejscowym (budezonid) od początku lat 90. GKS nie mogą być stosowane w terapii długotrwałej. Głównie ze względu na swoje liczne działania niepożądane. Leczenie pierwszego wyboru, to preparaty kwasu 5-aminosalicylowego: sulfasalazyna i mesalazyna. Pierwsze doniesienia o immunosupresji (w postaci azatiopryny) w opornych na konwencjonalne leczenie przypadkach obu postaci NZJ pochodzą z lat 70, natomiast w latach 80. w leczeniu ciężkiego steroidoopornego rzutu WZJG zaczęto stosować cyklosporynę. Leczenie operacyjne NZJ stosuje się, gdy farmakoterapia jest nieskuteczna, albo nie jest tolerowana, lub kiedy pojawiają się powikłania, takie jak niedrożność czy perforacja przewodu pokarmowego, ropnie, przetoki, stany przednowotworowe lub rak.
W 1995 r. z chwilą rozpoczęcia stosowania infliksymabu, monoklonalnego chimerycznego przeciwciała przeciwko czynnikowi martwicy nowotworów α (TNF α) w ciężkiej postaci LC, rozpoczęła się era leków biologicznych, obecnie używanych we wszystkich rodzajach NZJ u dorosłych i dzieci. W trakcie zaostrzenia głównym celem jest stłumienie odporności, w tym celu podaje się GKS. Brak lub niezadowalająca odpowiedź kliniczna jest wskazaniem do dalszej intensyfikacji leczenia, czyli podania przeciwciał monoklonalnych przeciwko cząsteczce czynnikowy martwicy nowotworów (TNF-α). Przedstawicielami tej grupy leków prócz infliksymabu, jest również adalimumab. Ich mechanizm działania jest bardzo zbliżony, łączą się z czynnikiem martwicy nowotworów hamując jego aktywność i powodują tym samym zmniejszenie stanu zapalnego.
Najwięcej, bo około 70% pacjentów to ludzie młodzi poniżej 35 r.ż. Wielokrotnie NZJ przyczyniają się do pogorszenia jakości, do takiego stopnia, że pacjenci izolują się od otoczenia, zmagają się z ciężą depresją. Ponadto choroba zmusza ich do absencji zawodowej, co dodatkowo nasila frustrację i poczucie bezsilności, wobec choroby.
Najważniejszą rzeczą jaką należy podkreślić jest fakt, że pacjenci, którzy są leczenie optymalnie mają szansę na normalne życie, mogą pracować, założyć rodzinę i być szczęśliwi. Należy jednak pamiętać, że wymagają oni stałej opieki w Poradni Gastrologicznej.
Autor tekstu: lekarz Konrad Lewandowski