Zespół policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome, PCOS) jest metaboliczno-endokrynnym schorzeniem dotykającym kobiety w wieku reprodukcyjnym. Towarzyszy mu często niepłodność, oporność insulinowa i zespół metaboliczny a niekiedy również cukrzyca typu 2.
autor tekstu:
dietetyk kliniczny, dr Łukasz Kowalski
W tym roku została opublikowana systematyczna praca przeglądowa i metaanaliza sieciowa, w której przeanalizowano wpływ różnych diet i stosowania metforminy na parametry antropometryczne (m.in. masa ciała), metaboliczne (m.in. stężenie glukozy na czczo i lipidogram) oraz hormonalne (m.in. stężenie testosteronu całkowitego) u kobiet z PCOS (1). Ostatecznie metaanalizą objęto 19 randomizowanych kontrolowanych badań z udziałem 727 kobiet. Na podstawie uzyskanych wyników wśród różnych diet (np. dieta niskokaloryczna, dieta niskowęglowodanowa, dieta śródziemnomorska i dieta DASH) za najlepszy wybór dla kobiet z PCOS uznano dietę DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension). Dieta ta w przeprowadzonych badaniach okazała się mieć szczególnie korzystny wpływ na wskaźnik wrażliwości insulinowej HOMA-IR, stężenie glukozy i insuliny na czczo oraz stężenie triglicerydów.
W tym artykule przedstawię wyniki dwóch badań, w których oceniono wpływ diety DASH na parametry antropometryczne, metaboliczne i hormonalne u kobiet z PCOS (2, 3).
Dieta DASH została wstępnie opracowana pod kątem leczenia nadciśnienia tętniczego. W licznych badaniach wykazano, że dodatkowo może mieć korzystny wpływ na wrażliwość insulinową, lipidogram oraz markery stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego. Jest ona bogata w owoce, warzywa, orzechy, pełnoziarniste produkty zbożowe i produkty mleczne z obniżoną zawartością tłuszczu oraz uboga w wysokoprzetworzone produkty zbożowe, nasycone kwasy tłuszczowe i cukry dodane.
Badanie 1
W pierwszym badaniu kobiety z PCOS (BMI > 25 kg/m2; wiek 18-40 lat) zostały losowo przydzielone do jednej z dwóch grup:
– Przestrzegająca diety DASH
– Przestrzegająca diety kontrolnej (opartej na konwencjonalnych założeniach)
W obu dietach wprowadzono deficyt energetyczny (- 350-700 kcal, w zależności od wartości BMI) i przyjęto następujące proporcje makroskładników: 52-55%, 16-18% i 30% – odpowiednio dla węglowodanów, białka i tłuszczów. Dodatkowo uczestniczki zostały poproszone o niewprowadzanie zmian w swojej zwyczajowej aktywności fizycznej podczas trwania badania.
Na podstawie analizy dzienniczków dietetycznych nie odnotowano różnic między grupami w spożyciu energii i makroskładników. Dieta DASH, w porównaniu do diety kontrolnej zawierała większe ilości owoców (6 vs. 4 porcje na dzień), warzyw (5 vs. 4 porcje na dzień) i orzechów (2 vs. 1 porcja na dzień), wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, błonnika pokarmowego, potasu (5058 vs. 3250 mg na dzień), magnezu (423 vs. 237 mg na dzień) i wapnia (1756 vs. 1048 mg na dzień) oraz mniejsze ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu i sodu.
Co wykazano? Po 12 tygodniach dieta DASH okazała się mieć korzystniejszy wpływ na szereg mierzonych parametrów: masa ciała (-4,3 vs. -3,2 kg), BMI, stężenie hormonu antymüllerowskiego (marker dysfunkcji jajników), markery wrażliwości insulinowej, współczynnik wolnych androgenów oraz stężenia globuliny wiążącej hormony płciowe, tlenku azotu i malonylodialdehydu (marker stresu oksydacyjnego). Jeśli chodzi o markery wrażliwości insulinowej to warto podkreślić, że przestrzeganie diety DASH doprowadziło do istotnego obniżenia stężenia insuliny na czczo (z 81 do 56 pmol/L), podczas gdy dieta kontrolna nie miała w tym zakresie istotnego wpływu (obniżenie z 74 do 73 pmol/L).
Badanie 2
W drugim badaniu kobiety z PCOS (BMI = 20-40 kg/m2; wiek 20-40 lat) podobnie zostały losowo przydzielone do jednej z dwóch grup:
– Przestrzegająca diety DASH
– Przestrzegająca diety kontrolnej (opartej na konwencjonalnych założeniach)
W obu dietach wprowadzono deficyt energetyczny (- 350-500 kcal, w zależności od wartości BMI) i przyjęto następujące proporcje makroskładników: 50-55%, 15-20% i 25-30% – odpowiednio dla węglowodanów, białka i tłuszczów.
Dodatkowo uczestniczki zostały poproszone o niewprowadzanie zmian w swojej zwyczajowej aktywności fizycznej podczas trwania badania.
Na podstawie analizy dzienniczków dietetycznych nie odnotowano różnic między grupami w spożyciu energii, węglowodanów, białka, sodu, nasyconych kwasów tłuszczowych, jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu i sacharozy. Dieta DASH, w porównaniu do diety kontrolnej zawierała większe ilości potasu (3276 vs. 2278 mg na dzień), magnezu (248 vs. 194 mg na dzień), wapnia (1165 vs. 852 mg na dzień), błonnika pokarmowego (18 vs. 13 g na dzień), błonnika pokarmowego rozpuszczalnego (7 vs. 5 g na dzień) i witaminy C (230 vs. 126 mg na dzień) oraz mniejsze ilości tłuszczu (51 vs. 57 g na dzień).
Co wykazano? Po 3 miesiącach dieta DASH, w porównaniu do diety kontrolnej okazała się mieć korzystniejszy wpływ na szereg mierzonych parametrów: masa ciała (-5,78 vs. -4,34 kg), BMI, tłuszczowa masa ciała (-3,23 vs. -2,13 kg), stężenia androstendionu i globuliny wiążącej hormony płciowe oraz pojemność antyoksydacyjną.
Podsumowanie
Na podstawie przedstawionych wyników badań można wyciągnąć następujące wnioski:
– Dieta DASH może wywierać korzystny wpływ na parametry antropometryczne, metaboliczne i hormonalne u kobiet z PCOS m.in. ze względu na pokaźne ilości składników mineralnych, takich jak magnez, wapń i potas oraz polifenoli i błonnika pokarmowego.
– Możliwa jest znaczna poprawa parametrów metabolicznych (włączając markery wrażliwości insulinowej) i hormonalnych u kobiet z PCOS przy wysokim spożyciu węglowodanów (spożycie węglowodanów w jednym z przedstawionych badań w grupie przestrzegającej diety DASH wynosiło 249 g na dzień; z czego znaczny udział stanowiły węglowodany z owoców – 6 porcji owoców na dzień). Taki efekt jest możliwy pod warunkiem, że dieta jest oparta na produktach o niskim stopniu przetworzenia i zawiera pokaźne ilości wyszczególnionych powyżej składników pokarmowych.
Bibliografia
- Juhász i wsp. 2024. Ranking the dietary interventions by their effectiveness in the management of polycystic ovary syndrome: a systematic review and network meta-analysis. Reprod Health. 21: 28.
- Foroozanfard i wsp. 2017. The effects of DASH diet on weight loss, anti-Müllerian hormone and metabolic profiles in women with polycystic ovary syndrome: a randomized clinical trial. Clin Endocrinol (Oxf). Clin Endocrinol (Oxf). 87:51-58.
- Azadi-Yazdi i wsp. 2017. Effects of Dietary Approach to Stop Hypertension diet on androgens, antioxidant status and body composition in overweight and obese women with polycystic ovary syndrome: a randomised controlled trial. J Hum Nutr Diet. 30:275-283.